Pro concordantia clavium notandum quod quarta clavis
[...] (et dessin de clavicorde)
Manuscrits
Ms. Cod. poet. et phil. 4° 52, Stuttgart,
Württembergische Landesbibliothek, originaire de Zwiefalten, daté
1464-1467, f. 61-62 & 65v pour le dessin du clavicorde [Transcription
par Christian Meyer, Lexicon musicum Latinum
medii aevi]
Éditions et bibliographie
GüMPEL KARL-WERNER & SACHS
KLAUS-JüRGEN, Bona documenta. Eine Kompilation
über Satzlehre und Orgelspiel. Dans
Theodor Göllner, «Neues zur
Orgelspiellehre des 15. Jahrhunderts »
Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen
der Musikhistorischen Kommission (17), München
2003, p.65-84
[a] Pro facili informatione eorum qui ad culmen musice
sciencie pervenir desiderant (traité de musique mesurée); [b] Cum
animadverterem juxta hoc dictum longa solent sperni gaudent brevitate
moderni [...] (traité de musique mesurée); [c] Cantus prout hic sumitur
est distinctio vocum ab ut in la [...] (traité des intervalles)
Manuscrits
Ms. Clm 24809, München, Bayerische Staatsbibliothek,
origine allemande, daté de v. 1406-1417, [a], f. 140-143v; [b], f.
144-145, formule interpolée, Primi toni melodiam psalat [...] [c], f.
146-147, formule Ter terni interpolée
Éditions
SCHMID BERNHOLD, Ein Mensuralkompendium aus der
Handschrift Clm 24809. Dans M. Bernhard (éd.) « Quellen und Studien zur
Musiktheorie des Mittelalete r» (A I), «Veröffentlischungen der
Musikhistorischen Kommission» (8), Bayerische Akademie der Wissenschaften,
München 1990, p. 74-76 [b] [édition
électronique de l'Université d'Indiana]
HUGLO MICHEL, Les tonaires. Inventaire, analyse,
comparaison. C.N.R.S., Société Française de Musicologie, Paris, Heugel
1971, p. 421 (Primi toni)
[a] Prolatio maior noscitur multis modis. Primo quando
pause duarum minimarum ponite inveniuntur; [b] diagramme relatif à la
théorie des modes; [c] Natura delectabilissimum est musica ut inquit
philosophus octavo polliticorum maxime autem [...] (traité de
composition); [d] Cun igitur prop maiori precedentis tractatus [...]
Notandum itaque est quod compositio [...] (traité de composition); [e]
Capiendum erit et ultimum huius totius tractatum detractantem atque te
docentem atque te doecntem de modo componendi seu contrapuncto [...]
(traité de contrepoint); [f] Item omnis discantus debet inchoari et finiri
in concordantia perfecta [...] (sur les intervalles)
Manuscrits
Ms. 98 th. 4°, Regensburg, Bischöfliche
Zentralbibliothek, Proskesche-Musikbibliothek, origine allemande, daté
1457-1476, [a], f. 336; [b], f. 337; [c], f. 338-344; [d], f. 345-350;
[e], f. 355-363; [f], f. 363
Proportionum tres decim sunt species silicate
unisonus [...] (sur les consonances et les proportions)
Manuscrits
Ms. 361, Pavia, Biblioteca Universitaria, origine italienne, XVe
siècle, f. 61r
Éditions
COUSSEMAKER CHARLES-EDMOND-HENRI DE (1805-1876), dans «Scriptorum de
musica medii aevi novam seriem a Gerbertina» [4 v.]. Durand, Paris
1864-1876 ; Olms, Hildesheim 1963, (II) p. 257a-258a; 163-166; (III) p.
17b-18a
Pro presentis opusculi videlicet artis musicalis
aliquiali ejusdem assiduo (traité anonyme de plain-chant présenté comme
étant extrait de Jean de Muris)
ManuscritsManuscrits
Ms. Clm 4387, München, Bayerische Staatsbibliothek,
origine allemande, XVe siècle, f. 53-79
Pro recomendatione artis musice advenit nobis dictum
[...]
Manuscrits
Ms. 1861, Kraków, Biblioteka Jagiełłonska, origine
supposée à Cracovie, daté de v. 1445, f. 128-148
Ms. 1927, id., origine cracovienne, daté 1445-1448, f.
213-238v
Ms. V.F.6 (928), Praha, Národní knihovna (dríve
Universitní knihovna), origine à Prague (Université), première moitié XVe
siècle, f. 59-97v, Pro recommendacione artis musice adveniat nobis
[...]
Quanquam ad aliquam disciplinam [...] (tractatus de
rebus musicis)
Manuscrits
Ms. 90, Oxford, All Souls College, origine anglaise,
daté d'avant 1457, f. 1-102v, In nomine sancte et individue trinitatis
[...] Quanquam ad aliquam disciplinam [...]
Ms. Bodley 77, Oxford, Bodleian Library, origine
anglaise, XVe siècle, f. 1-93
Quando si conporra si dara la prima nota del tenore
[...] (sur les modes)
Manuscrits
Ms. Clm 28662, München, Bayerische Staatsbibliothek,
origine italienne, XVe et XVIe siècles, f. 1, 21, 22. Quando si conporra
si dara la prima nota del tenore [...] Consonantie perfette. Consonantie
imperfette [...] (tableau des consonances), Il contrapunto deve cominciare
e finire in consonantia perfetta [...] Quando il canto ascende per grade
[...]
[Quatuor quatuor duo pass quatuor duo pass...] Item
primum quatuor incipe in prima clave hec est in bemi et numera usque ad
steffanum [...] (division du monocorde)
Manuscrits
Ms. 554, Erlangen, Universitätsbibliothek, origine
allemande, daté 1454-1480, f. 122v
Éditions
MEYER CHRISTIAN, Mensura monochordi. La division du
monocorde (IXe-XVe siècles). Paris 1996, p. 146
Ms. 410, Cambridge, Corpus Christi College, origine
anglaise, seconde moitié XVe siècle, f. 36 (fait suite au traité de Walter
Odington)
Éditions
COUSSEMAKER CHARLES-EDMOND-HENRI DE (1805-1876), dans
«Scriptorum de musica medii aevi novam seriem a Gerbertina» [4 v.].
Durand, Paris 1864-1876; Olms, Hildesheim 1963, (I) p. 250b
MEYER CHRISTIAN, Mensura monochordi. La division du
monocorde (IXe-XVe siècles). Paris 1996, p. 244
Ms. I.Q.43, Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka, fin XVe
siècle, f. 142
Éditions
FELDMANN FRITZ, Musik und Musikpflege im
mittelalterlichen Schlesien. Dans «Darstellungen und Quellen zur
schlesischen Geschichte» (37), Breslau 1938; Olms, Hildesheim 1973
Quinque sunt species perfectionis scilicet unisonus,
tertia, quinta [...]
Manuscrits
Ms. 2° Cod. 207, Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek,
originaire de St-Ulrich et Afra d'Augsburg, daté d'avant 1541, f.
257-264v, De formatione contrapuncti simplicis quomodo discantu contra
tenorem debet poni. Quinque sunt [...]
Quoniam circa artem musice figurative seu mensuralis
multi hodiernis temporibus errare videntur [...] (vers 1453)
Manuscrits
Ms. Clm 26812, München, Bayerische Staatsbibliothek, origine
allemande, rédigé par Conrad Hebenpacher, daté 1498, f. 344-335v
Édition moderne
SCHMID BERNHOLD, Der Musiktraktat aus Clm 26812. Dans Bernhard Michael (éd.),
«Quellen und Studien zur Musiktheorie des Mittelalters» (I),
«Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission» (8), Bayerische
Akademie der Wissenschaften, München 1990 [x-109 p.] p. 82-88
[édition
électronique de l'Université d'Indiana]
Quoniam experientia teste voces et omnes soni [...]
(musique théorique et pratique)
Manuscrits
Ms. Lat. 161, Ansbach, Staatliche Bibliothek, origine
allemande, daté 1406, f. 42-51
Ms. Clm 5963, München, Bayerische Staatsbibliothek,
origine allemande, provenant de l'abbaye St-Sebastian de Ebersberg, daté
au plus tôt de 1439, f. 131v-144, début d'un traité de plain-chant
Bibliographie
GÖLLNER THEODOR, Formen früher Mehrstimmigkeit in
deutschen Handschriften des späten Mittelalters. Dans «Münchener
Veröffentlichungen zur Musikgeschichte» (6), Tutzing 1961
HALM CAROLUS (KARL, 1809-1882), & LAUBMANN G.,
Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis. München 1873,
(I, III) p. 60
HUGLO MICHEL, Les tonaires. Inventaire, analyse,
comparaison. CNRS, Société française de musicologie, Heugel, Paris 1971,
p. 428
SCHMIDT G., Die Musik am Hofe der Markgrafen von
Brandeburg-Ansbach. Kassel 1956, p. 2; 96
SCHRADE LEO (1903-1964), Die handschriftliche
Überlieferung der ältesten Instrumentalmusik. Tutzing 1968, p. 94
SCHUHMANN G., Ansbacher Bibliotheken vom Mittelalter
bis 1806. Dans «Schriften des Instituts für Landesforschung an der
Universität Erlangen» (8), Lassleben 1961, p. 16-17
WOLF JOHANNES, Deutsche Lieder des 15. Jahrhunderts.
Dans «Festschrift zum 90. Geburtstage Rochus Freiherrn von Liliencron»,
Leipzig 1910, p. 405
—, Handbuch der
Notationskunde. Leipzig 1913, (II) p. 17
Ms. 208, Vich, Museu Episcopal, origine catalane,
seconde moitié XVe siècle, f. 3-8. Prima deductio nature. Re my sol [...]
(tableau pour le contrepoint), f. 4v
Éditions
GÜMPEL KARL-WERNER & SACHS, KLAUS-JÜRGEN, Der
anonyme Contrapunctus-Traktat aus Ms. Vich 208. Dans «Archiv für
Musikwissenschaft» (31) 1974, p. 87-115
Regulatis nimirum modulis primi huius musice artis
inventores pro dei honore in ecclesiis [...] Disce manum tantum si bene
vis discere cantum [...] ut Are mi semper pollex retinebit (traité de
plain-chant et de solmisation)
Manuscrits
Ms. lat. oct. 267, München, Bayerische
Staatsbibliothek, origine supposée à Leipzig, daté 1492-1499, f. 14-40v
& 61-62v
Ms. Add. 21455, London, British Library, origine
anglaise, daté de v. 1400, f. 11
Éditions
BUKOFZER MANFRED, Geschichte des englischen Diskants
und des Fauxbourdons nach den theoretischen Quellen. Dans «Sammlung
musikwissenschaftlicher Abhandlungen» (21), Leipzig-Straßburg-Zürich 1936;
Baden-Baden 1973, p. 41
Sequitur nunc de modis cantandis. Tam usitatis quam
inusitatis [...] (tableaux de solmisation avec commentaires)
Manuscrits
Ms. a VI 44, Salzburg, Abtei Sankt Peter, daté 1490, f.
44v-59v
Ms. Helmst 696, Wolfenbüttel, Herzog-August-Bibliothek,
originaire de Brunswick, daté 1406, f. 144v (tableaux de solmisation d'un
traité de plain-chant. f. 142-156, Expedit et consonum
Ms. O.9.29 (1441), Cambridge, Trinity College, origine
anglaise, daté 1416 (aussi 1460), rédigé par John Wilde, traité signé
Robert de Brunham, f. 55-56-rv
Ms. Add. 34200, origine allemande, daté de v. 1450, f.
35rv
Ms. 98 th. 4°, Regensburg, Bischöfliche
Zentralbibliothek, Proskesche-Musikbibliothek, origine allemande, daté
1457-1476, f. 333, Ars contratenoris. Si enim quis vult facere
contratenorem supra quemlibet tenorem [...] f. 334, Sciendum quod volens
facere contratenorem non debet facere duas octavas [...] Notandum ulterium
quod nec duodecima nec nona [...] Regula generalis discantus bene potest
habere duas quintas [...] Alia regula generalis. Contratenor bene potest
descendere [...], f. 335, Sequuntur regule quinque nune in forma [...]
Prima regula quum discantus habet octavam [...]
Sinemenon est figura quedam et dicitur coniunctatio
[...]
Manuscrits
Ms. Add. 8866, London, British Library, origine
anglaise, XVe siècle, f. 64rv
Bibliographie
LEFFERTS PETER M., Robertus de Handlo, Regule, and
Johannes Hanboys, Summa. Dans «Greek and Latin Music Theory» (7), Lincoln,
University of Nebraska Press 1991 [éd. et trad. en anglais] p. 76
Sunt autem cursus VII; Sunt autem in lira mercurii cum
addicione [...]; Sunt autem cursus VII scilicet luna, mercurius [...]
Manuscrits
Ms. Bodley 515 (S.C. 2185), Oxford, Bodleian Library,
origine anglaise, début XVe siècle, f. 88v
Ms. 883, Barcelona, Biblioteca de Catalunya, origine
italienne, daté de v. 1400, f. 26, Sunt autem cursus VII scilicet luna,
mercurius [...] Item nota quod aliqui introducuntr IX musas. Prima Clyos
[...]
Tonus est regula per ascensum et descensum [...]
(fragment de traité de plain-chant)
Manuscrits
Ms. Mus. ms. theor. 1550, Berlin, Staatsbibliothek
Preußischer Kulturbesitz, XVe siècle, f. 1-14v, Ex quo presens notitia de
qua nostra versatur speculatio est musicalis [...]; f. 16-17v, Tonus est
regula per ascensum et descensum [...]
MEYER CHRISTIAN (éd.), Anonymi: Tractatus de cantu figurativo et de
contrapuncto (c. 1430-1520). Dans «Corpus Scriptorum de Musica», American
Institute of Musicology (41), Neuhausen 1997
[a] [Volentibus informari in cantu figurativo breves ac utiles composui
regulas...] Quantum ad primum sciendum quod septem sunt note [...] (traité de musique mesurée) ; [b] [Tractatus de proportionibus quae in cantu figurativo dari licet...]
Notandum primo quod octo sunt proportiones cantus figurati [...] (traité des proportions) ; [c] Musica dividitur in mundanam, humanam et instrumentalem [...] (classement des problèmes musicaux) ; [d] Notandum primo de valore cuiuslibet note et de figuris notarum que
quinque sunt [...] (musique mesurée et tableaux des valeurs) ; [e] Nota quinque sunt species eius scilicet unisonus, tertia, quinta, sexta
et octava (traité de contrepoint)
Manuscrits
Ms. Mc 48, Tübingen, Universitätsbibliothek, origine allemande, fin
XVe siècle, [a] f. 54v-56, [b] f. 57-58, [c] f. 58, [d] f. 59-62, [e] f.
62v-63
Éditions
MEYER CHRISTIAN, Anonymi: Tractatus de cantu figurativo et de
contrapuncto (c. 1430-1520). Dans «Corpus Scriptorum de Musica» (41),
American Institute of Musicology, Neuhausen 1997, p. 54-55 [e]