Praetorius Michael
1571 - 1621

Né à Creuzburg (près d'Eisenach) le
15 février (?) 1571, mort à Wolfenbüttel le 15 février 1621. Ses dates de naissance et de décès
sont discutables.
Son père, également prénommé Michael,
est originaire de Bunzlau (Bolesławiec) en Silésie. En 1534 au plus tard, il
enseigne à l'école latine de Torgau (avec Johann Walter). Luthérien de stricte
observance, il a perdu plusieurs fois son travail. Il est à Creutzburg en 1569,
et revient à Torgau en 1573.
Michael Pratorius (fils), suit sa
scolarité à Torgau. Il reçoit un enseignement musical à l'école latine de
Torgau, avec le maître de chapelle Michael Voigt qui succède à Johann
Walter.
Il est immatriculé à l'Université de
Frankfurt an der Oder, en 1582, où son frère Andreas est professeur de
théologie. En 1784 à l'école latine de Zerbst, hébergé par deux de ses sœurs,
puis de nouveau à Frankfurt en 1585.
O Lamm Gottes Unschuldig, Roland Wilson, Musica Fiata.
À Frankfurt, il est en relation avec
Bartholomäus Gesius, et après la mort prématurée de son frère qui s'occupait de
lui, Praetorius est nommé organiste de l'église St Marien de Frankfurt. Selon
son propre témoignage, il occupe ce poste trois années, mais on ne sait rien de
lui, jusqu'en 1592-1593, où il aurait résidé, à Wolfenbüttel.
Mais ce n'est pas avant 1595, qu'il
est engagé comme organiste du duc Heinrich Julius de Brunswick-Wolfenbüttel.
En 1596, il participe avec les
organistes les plus renommés à la consécration de l'orgue de la chapelle du
château de Gröningen, construit par Heinrich Julius.
En 1602, il demeure à Regensburg «
pour ses propres affaires », et comme membre de la délégation de Wolfenbüttel à
la Diète. La même année, il est gratifié d'une augmentation substantielle.
Il est de nouveau à Regensburg en
février 1603, au nom du duc, il est aussi signalé comme organiste, il s'y fait
quelques amis, dont le pasteur Christoph Donaverus. En septembre 1603, il se
marie avec Anna Lakemacher. Ils auront deux fils.
En 1604, tout en conservant son poste
d'organiste, il est nommé maître de chapelle, en remplacement de Thomas
Mancinus.
Nun komm der Heiden Heiland,
Westminster Cathedral Choir (David Hill, dir.) The Parlay of Instruments.
Entre 1605 et 1609, période
extrêmement productive, il séjourne à la cour de Moritz, landgrave de Hesse à
Kassel.
Le 4 avril 1605, le duc et sa suite
sont pris dans une embuscade au Nouveau-Brunswick. Praetorius s'y montre
courageux aux yeux du duc, qui le récompense, par une terre et 2000 thalers en
1612.
Entre 1606 et 1612, il collabore avec
le facteur d'orgues les plus célèbres de son époque, Ésaïe Compenius, qui est
engagé par la cour de Wolfenbüttel à sa demande.
À la mort du duc, à Prague en 1613,
l'électeur de Saxe, Johann Georg, demande à son successeur, Friedrich Ulrich, de
laisser Praetorius passer une année de deuil à la cour électorale à Dresde,
comme adjoint de Rogier Michael, le maître de chapelle vieillissant. Praetorius
y reste deux ans et demi.

En 1614, il dirige la musique à la
Diète de Naumburg. Il rencontre Schütz à Dresden, et découvre la musique
italienne contemporaine. Bien que son service à Dresden doit prendre
officiellement fin en 1616, il est encore à Dresden en 1617, pour organiser la
musique des célébrations du centenaire de la réforme en présence de
l'empereur.
Parallèlement, en 1614, il est
rémunéré comme prieur au monastère de Ringelheim (près de Goslar), il est
également, la même année, maître de chapelle de l'archevêché de Magdebourg. Il
travaille à Halle aux Pâques de 1616, et crée la chapelle de la cour des comtes
de Schwartburg a Sonderhausen en 1617. Il compose également des musiques de
circonstance pour le Landgrave d'Hesse à Kassel.
En 1618, il travaille avec Schütz et
Scheidt à la réorganisation de la cathédrale de Magdebourg. Il se rend à
Leipzig, Nürnberg et Bayreuth, avec ses collègues en 1919.
musicologie.org
Il délaisse ainsi sa charge de maître
de chapelle à Wolfenbüttel, où il n'est plus appointé à partir de 1620.
Une partie de sa fortune contribue, après sa mort, à
l'édification d'une fondation au profit des pauvres.



Catalogue des œuvres musicales
Éditions modernes
- Blume Friedrich (éditeur), Michael Praetorius, « Gesamtausgabe der musikalischen Werke ». Wolfenbüttel, 1928–1940 ; 1960.
- Matthaei Karl, Michael Praetorius, « Sämtliche Orgelwerke ». Wolfenbüttel 1930.
- Blume Friedrich (éditeur) : Lambert
de Sayve und Michael Praetorius : Teutsche Liedlein zu 4 Stimmen. Dans « Das Chorwerk » (51), Möseler Verlag, Wolfenbüttel
1938.
- Puer natus in Bethlehem(Weise :
Lucas Lossius), édition Jürgen Knuth.
- Branle de village à 5 voix
- Gespäch der Hirten zu Bethlehem, à 4 voix
- Magnum Nomen Domini (extrait de « Musae Sioniae », Sechster Theil, 1609, n° liv)
Éditions princeps
- Musae Sioniae … geistliche Concert Gesänge über die fürnembste deutsche Psalmen und Lieder … erster Theil
(8 voix). Regensburg 1605 [Préfaces et index ; Cantus I. Chori ; Altus
I. Chori ; Tenor I. Chori ; Bassus
I. Chori ; Cantus II. Chori ; Altus
II. Chori ; Tenor II. Chori ; Bassus
II. Chori]
- Sacrarum motectarum primitiae (4–16 voix). Magdeburg 1606 [perdu].
- Musarum Sioniar, motectae et psalmi latini (4–16 voix). Nuremberg 1606 [I.
Pars Cantus ; I. Pars Altus ; I.
Pars Tenor ; I. Pars Bassus ; I.
Pars Quinta vox ; I. Pars Sexta vox ; I.
Pars Septima vox ; I. Pars Octava vox]
- Musae Sioniae … geistliche Concert Gesänge über die fürnembste deutsche Psalmen und Lieder … ander Theil (8 et 12 voix). Jena 1607 [Cantus I. Chori ; Altus
I. Chori ; Tenor I. Chori ; Bassus
I. Chori ; Cantus II. Chori ; Altus
II. Chori ; Tenor II. Chori ; Bassus
II. Chori]
- Musae Sioniae … geistliche Concert Gesänge … dritter Theil (8, 9 et 12 voix). Helmstedt 1607 [Cantus I. Chori ; Altus I. Chori ; Tenor I. Chori ; Bassus I. Chori; Cantus II. Chori ; Altus II. Chori; Tenor
II. Chori ; Bassus II. Chori]
- Musae Sioniae … geistliche Concert Gesänge … vierdter Theil (8 voix) Helmstedt, 1607 [Cantus I. Chori ; Altus I. Chori ; Tenor I. Chori ; Bassus I. Chori ; Cantus II. Chori ; Altus II. Chori ; Tenor II. Chori ; Bassus II. Chori]
- Musae Sioniae … geistlicher deutscher … üblicher Lieder und Psalmen … fünffter Theil. (2–8
voix).
- Musae Sioniae … deutscher geistlicher … üblicher Psalmen und Lieder … sechster Theil (4 voix).
- Musae Sioniae … deutscher geistlicher … üblicher Psalmen und Lieder … siebender Theil (4 voix) [avec
4 œuvres pour orgue].
- Musae Sioniae … deutscher geistlicher … Lieder und Psalmen … in Contrapuncto simplici … gesetzet … achter Theil (4 voix).
- Musae Sioniae … deutscher geistlicher … Psalmen und Lieder … auf Muteten, Madrigalische und sonsten eine andere … Art
… gesetzet … neundter Theil (2 et 3 voix).
- Eulogodia Sionia (2–8 voix). 1611.
- Hymnodia Sionia (3–8 voix). 1611.
- Megalynodia Sionia (5–8 voix). 1611.
- Missodia Sionia (2–8 voix). 1611.
- Kleine und Grosse Litaney (5–8 voix). 1613).
- Urania, oder Urano-Chorodia (2–4 chœurs).
- Epithalamium: dem … Fürsten … Friedrich Ulrichen, Herzogen zu Braunschweig (17 voix). Avec basse
continue, créé le 4 septembre 1614.
- Concertgesang … dem … Fürsten … Mauritio, Landgrafen zu Hessen (2–16 voix). Avec basse continue,
créé le 26 juin 1617.
- Polyhymnia Caduceatrix & Panegyrica Darinnen Solennische Friedt- und Frewden-Concert: Inmassen
dieselbe respective, bey Kaeyser: König: Chur: und Fürstlichen zusammen Kunfften: Auch sonsten in Fuerstl: und andern führnehmen Capellen
und Kirchen angeordnet. Und mit 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. auch mehr Stimmen. Uff 2, 3, 4, 5 und 6 Chor
gerichtet : Mit allerhande Musikalischen Instrumenten und Menschen Stimmen, auch Trommetten und Heer-Paucken Musiciret und geübe worden. 1619
[Basse continue ; Primus ; Secundus ; Tertius ; Quartus ; Quintus ; Sextus ; Septimus ; Octavus ; Nonus ; Decimus ; Undecimus ; Duodecimus ; Decimustertius ; Decimusquartus]
- Polyhymnia exercitatrix seu tyrocinium (2–8 voix). Avec basse continue, Frankfurt 1619.
- Puericinium … darinnen 14 teutsche Kirchenlieder und andere Concert-Gesänge ( 3–14 voix). Frankfurt 1621.
- Ich suchte des Nachts.
- Wie schön leuchtet der Morgenstern.
- Attollite portae capita vestra.
- Quis est iste qui venit.
- Venite ad sanctuarium Domini.
- Cantionale sacrum.
- Euphemia harmonica.
- Musarum aoniarum quinta (4–6 voix).
- 8 chorals pour orgue. Dans « Musae Sioniae … siebender Theil ».

Écrits relatifs à la musique
Syntagma musicum ex veterum et recentiorum ecclesiasticorum autorum lectione, polyhistorum consignatione, variarum linguarum notatione, hodierni seculi usurpatione, ipsius denique musicae artis observatione: in cantorum, organistarum, organopeoerum, caetero-rumque musicam scientiam amantium & tractantium gratiam col-lectum; et secundum generalem indicem toti operi praefixum , in quatuor tomos distributum, à Michaele Praetorio...
- I, Wittenberg, 1615
- II, Wolfenbüttel, 1618
- III, Wolfenbüttel, 1619
- Supplément illustré en 1620
- Localisations : A. : Salzburg, Studienbibliothek - Wien, Österreichische Nationalbibliothek - Wien, Gesellschaft der Musikfreunde
- B : Bruxelles, Bibliothèque Royale
- CH : Bern, Stadt- und Universitätsbibliothek - Einsiedeln, Stiftsbibliothek - Zürich, Zentralbibliothek (und Bibliothek der Allgemeinen Musikgesellschaft)
- D: Berlin, Staatsbi-bliothek PrK. - Musikabteilung (ehem. In Marburg und Tübingen) - Berlin-Charlottenburg, Bibliothek der Staatlichen Hochschule für Musik und darstellende Kunst - Bernkastel-Kues, Cusanusstift - Bautzen, Kreisbibliothek - Clausthal-Zellerfeld, Kirchenbibliothek (Calvörsche Bibl.) - Dresden, Sächsische Landesbibliothek - Donaueschingen, Fürstl. Fürstenbergische Hofbibl. - Darmstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek, Musikabteilung - Erlangen, Universitätsbibliothek - Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, Musik- und Theaterabteilung, Mans-kopfsches Museum - Felsburg,Bibliothek des Staatlichen Gymnasiums (Flensburger Schulbibliothek) - Friburg i. Musikwissenschaftliches Seminar der Universität - Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek - Heilbronn, Musiksammlung, Stadtarchiv - Hof/Saale, Bibliothek des Jean-Paul-Gymnasium - Halle/Saale, Universi-tätsbibliothek - Hameln, Bibliothek der Schillerschule (Gymnasium) - Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek - Halberstadt, Stadtarchiv - Jena, Universitätsbibliothek - Karlsruhe, Badische Landesbibliothek - Leipzig, Musikbi-bliothek - München, Musiksammlung der Bayerischen Staatsbibliothek - Nürnberg, Bibliothek des Germanischen Nationalmuseums - Nürnberg, Bibliothek beim Landeskirchlichen Archiva - Regensburg, Proskesche Musikbiblio-thek - Tübingen, Universitätsbibliothek - Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek - Zwickau, Ratsschulbibliothek
- DK : København, Carl Claudius' musikhistoriske Samling. København, Det kongelige Bibliotek
- F : Paris, Bibliothèque de France. - Paris, Bibliothèque Mazarine - Paris, Bibliothèque de France, département de la musique - Troyes, Bibliothèque municipale
- GB: Cambridge, University Library - Edinburgh, Reid library - Glasgow, Euing Musical library - London, British Museum. - Manchester, Public Library - Oxford, Bodleian Library - Tenbury, St. Michael's College
- I : Bologna, Biblioteca del Conservatorio (Liceo Musicale ; oggi civico Museo Bibliografico Musicale) - Modena, Biblioteca Estense - Roma, Biblioteca Vaticana
- NL: Den Haag, Gemeente Museum - Den Haag, Konin-klijke bibliotheek.
- S : Lund, Universitetsbiblioteket. - Stockholm, Kungl. Musikaliska Akademiens Bibl. - Uppsala, Universitetsbiblioteketotheek
- US: Ann Arbor, Mich., William L. Clements Library University of Michigan - Boston, Mass., Boston Public Library - Chicago, Ill. Newberry library - Cambridge, Mass., Houghton library, Harvard univer-sity - New Haven, Conn., School of Music Library - New York, N. Y., Pierpont Morgan Library - Rochester, N.Y., Sibley Music Library, Eastman School of Music - Washington, D.C., Music Division, Library of Congress
- Kite-Powell Jeffrey T., Syntagma Musicum III (traduction en anglais).
« Oxford Early Music Series » (3), Oxford University Press 2004
- Kurtzer Bericht, (voir Compenius), Friedrich Blume. Wolfenbüttel et Berlin, 1936
- Syntagma musicum,
Fac-similé par Wilibald Gurlitt Dans
« Documenta musicologica » (1), Druckschriften-Faksimiles (Reihe 1, vol. 14, 15 (21), Association internationale des bibliothèques musicales
/ Internationale Gesellschaft fur Musikwissenschaft,
Bärenreiter, Kassel 1958-1959.
- Traductuion en anglais (vol. 2, De organographia)
par H. Blumenfeld. Bärenreiter, Kassel 1962
; Da Capo Press, New York 1986.
- Traduit en anglais (vol. 2, De organographia) par David Z. Crookes, Clarendon Press, Oxford 1986.
- Traduction anglaise (vol. 3, par Hans Lampl. University of Southern California, Los Angeles 1957.
- Édité par R. Eitner dans « Publikation älterer praktischer und theoretischer Musikwerke
» (XIII), Berlin, 1884
- Praetorius, Michael, Syntagma Musicum, Band 3 (1619). Eine wissenschaftlich-kritische Onlineedition, Guillotel-Nothmann, Christophe (ed.), Thesaurus Musicarum Germanicarum, 2015
Kurtzer Bericht, wass bey Überliefferung einer Orgel zu observieren (en collaboration avec Compenius)
- Kurtzer Bericht, Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek
(manuscrit)
Préface au Terpsichore. Wolfenbüttel 1612.
- Carvell Bruce R. A., Translation of the Preface to Terpsichore of Michael Pretorius. « Dans
Journal of the Viola da Gamba Society of America
» (20) 1983, p. 40-59.


Bibliographie
- Vogelsänger Siegfried, Michael Praetorius : Diener vieler Herren.
Alano Verlag, Edition Herodot, Aachen 1991 [102 p.]
- —, Michael Praetorius : Hofkapellmeister und Komponist zwischen Renaissance und Barock. eine Einführung
in sein Leben und Werk. Möseler, Wolfenbüttel 2008 [80 p.].
- —, Michael Praetorius beim Wort genommen : zur Entstehungsgeschichte seiner Werke. Edition
Herodot im Rader-Verl., Aachen 1987 [104 p.].
- ABRAHAM U., Der Generalbass im Schaffen des Michael Praetorius. Berlin, Merseburger 1961.
- BLANKENBURG W., Uberlieferung und Textgeschichte von Martin Luthers Encomion musices. Dans
« Luther Jahrbuch » 1972, p. 80
- BLUME FRIEDRICH, Afterword to Michael Praetorius Gesammtausgabe der musikalischen Werke XX. Wolfenbüttel 1960.
- —, Das Monodische Prinzip in der Protestankirchen Kirchenmusik. Leipzig, 1935
- —, Das Werk des Michael Praetorius. « Zeitschrift für Musikwissenschaft » (XVII) 1935-1936,
p. 321-331 et 482-502.
- —, Eine Tabulaturquelle zur Michael Praetorius. Dans
« Musikforschung » (XV) 1962, p. 45-48.
- —, Michael Praetorius Creutzburgensis
: Rückblick auf einen ausserordentlichen Musiker. Dans
« Neue Zürcher Zeitung », 1971.
- —, Michael Praetorius Creuzburgensis. G. Kollmeyer, Wolfenbüttel 1929.
- —, Praetorius (Michael) und Compenius (Esaias). Regeln Verdingnis. Wolfenbüttel, Berlin 1936
- —, Syntagma musicologicum : Gesammelte Reden und Schriften. Édition M. Ruhnke,
( I), Kassel 1963, p. 229-264.
- BRAINARD PAUL, Zur Deutung der Diminution in der Tactuslehre des Michael Praetorius. Dans
« Musikfor-schung » (XVII) 1964, p. 69-74.
- CATCH JOHN R., Praetorius and English Viol Pitch. Dans
« Journal of the viola da gamba Society of Great Britain » (15), 1986, p. 26-32.
- DAHLHAUS CARL, Über den Motettenbegriff des Michael Praetorius. « Beiträge zur Musikgeschichte Nordeuropas : Kurt Gudewill zu 65 Geburstag
». Wolfenbüttel 1978
- —, Zur Taktlehre des Michael Praetorius. Dans
« Musikforschung » (XVII) 1964. P. 162-174.
- DEETERS, Alte und Neue Aktenfunde über Michael Praetorius. Dans
« Braunschweigisches Jahrbuch » (LII) 1971, p. 102.
- —, Das Leben der Familie Praetorius. Dans
« Braunschweigisches Jahrbuch » (LIII) 1972, p. 112.
- ENGELHART, Gesammtausgabe der Musikalischen Werke von Michael Praetorius. Wolfenbüttel 1969.
- FAY ROBERT VERNON, The Vocal Style of Michael Praetorius (thèse), University of Rochester 1946 [281 p.]
- FLEMING MICHAEL DAVID, Michael Praetorius, Music Historian : An Annotated Translation of Syntagma musicum, I, Part I (thèse), Washington University 1979 [367 p.]
- FORCHERT, Das Spätwerk des Michael Praetorius. Merseburger, Berlin
1959.
- —, Michael Praetorius Werk und Wirkung. Dans
« Sagitarius » (IV) 1973, p. 98.
- GÖHLER ALBERT, Verzeichnis der in den Frankfurter und Leipziger Messkatalogen der Jahre 1564 bis 1759 angezeigten Musikalien. In Kommission bei C. F. Kahnt nachfolger, Leipzig
1902 [1965].
- GRIMM, Meister der Renaissancemusik an der Viadrina. Frankfurt
/ O 1942.
- GUDEWILL KURT
& HAASE HANS., Michael Praetorius Creutzburgensis 1571 (-? 1621): Zwei Beiträge zu seinem und seiner Kapelle Jubilaumsjahr. Wolfenbüttel 1971.
- GUDEWILL KURT, Schütz und Michael Praetorius. Gegensatz und Ergänzung. Dans
« Musik und Kirche » (XXXIV) 1964.
- GURLITT WILLIBALD, Michael Praetorius, sein Leben und seine Werke. Leipzig 1915 et 1968
- —, Musikgeschichte und Gegenwart, eine Aufsatzfolge herausgaben und eingerichtet von Hans Heinrich Eggebrecht. Teil I. F. Steiner,
Wiesbaden, 1966. P. 122-139.
- HIEKEL O., Der Madrigal und Motettentypus in der Mensurallehre des Michael Praetorius. Dans
« Archiv für Musikforschung » (XIX / XX), 1962-1963,
p. 40-55.
- ILGNER, Die Lateinische Liturgische Kompositionen von Michael Praetorius (Thèse) Kiel 1940.
- KOSCHE KENNETH THEODORE, Michael Praetorius Creuzburgensis : Music for the Feast of Pentecost, circa 1613 (thèse, direction, R. Harman), University of Washington 1977 [vii, 158 p.].
- LESURE FRANÇOIS, Die Terpsichore von Michael Praetorius und die französische Instrumentalmusik unter Heinrich IV. Dans
Musikforschun« (V), 1592, p. 7-17.
- MÖLLER DIETLIND, Studien zu M. Praetorius' Syntagma musicum (thèse sous la direction de Detlef Altenburg).
Köln.
- NAU KARL-HEINZ, Studien zu Praetorius, Syntagma Musicum I. (thèse). Tübingen.
- RUHNKE MARTIN, Beiträge zu einer Geschichte der Deutchen Hofmusik Kollegien im 16. Jh. Merseburge,
Berlin 1963.
- —, Michael Pratorius. Dans « Musik und Kirche » (xlv) 1971, p. 229.
- SAMUAL E., Michael Praetorius on Concertato Style', cantors at the crossroads : Essays on church music in honor of Walter E. Buszin. Saint Louis Missouri 1967, p. 95.
- SCHWARTZ, dans « Mélanges : Gedenkboek aangeboden aan Dr. D[aniël] F[rançois] Scheurleer op zijn 70sten Verjaardag
». Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage 1925, p. 283-289.
- SEGERMAN EPHRAIM, On Praetorius and English Viol Pitches. Dans « Journal of the viola da gamba Society of Great Britain
» (17), 1988, p. 24-27.
- SPIES B., Michael Praetorius Creitzburgensis, Church, Musican ans Scholar. Dans « The Musical Heritage of the lutherian Church
» (I), Valparaiso 1959, p. 68-78
- UNGER HANS-HEINRICH, Die Mehrchörige Aufführungspraxis bei Michael Praetorius. Wolfenbüttel, 1941
- FAY ROBERT VERNON, The Vocal Style of Michael Praetorius (thèse). University of Rochester
1946 [281 p.]
- VON DADELSEN, Zu den Vorreden des Michael Praetorius (thèse). Université de Rochester 1946
- WETZEL JOHANN CASPAR, Hymnopoeographia II. Herrnstadt 1721
- WINTER PAUL, Der Mehrchörige Stil : historische Hinweise für die Heutige praxis. Peters,
Frankfurt am Main 1964
- ZIMMERMANN PAUL, Zur Biographie des Kapellmeister Michael Praetorius. Dans « Jahrbuch des Braunschweigischen Geschichtsvereins
» (2 / III) 1930, p. 91-120.
Jean-Marc Warszawski
Novembre 1995 - 2002
révision 13 décembre 2010
Révision du mliroir de page, 17 avril 2015
© Musicologie.org
À propos - contact | S'abonner au bulletin | Biographies de musiciens | Encyclopédie musicale | Articles et études | La petite bibliothèque | Analyses musicales | Nouveaux livres | Nouveaux disques | Agenda | Petites annonces | Téléchargements | Presse internationale | Colloques & conférences | Collaborations éditoriales | Soutenir musicologie.org.
Musicologie.org,
56 rue de la Fédération,
93100 Montreuil.
☎ 06 06 61 73 41.
ISNN 2269-9910.
Mardi 14 Janvier, 2020