Willihelmi, Wilhelm Hirgaugensis, Willehelmi, Guillaume d'Hirsau
Moine bénédictin au couvent de Saint-Emmeram
à Regensbourg. Il entretient avec Otloh, Otkerus,
Aribo, des échanges épistolaires sur l'astronomie
et la musique. Aribo l'appelle l'« Orphée et le
Pythagore modernes ». Il a avec ce dernier un échange
sur l'orgue. En 1068, il est nommé abbé d'Hirsau.
En 1071, l'Abbaye d'Hirsau est consacrée. À
partir de 1075,
il œuvre à la réforme des monastères
selon les principes de Cluny.
Écrits relatifs à
la musique
De musica; Primae ergo [...] (mesure des tuyaux d'orgue)
Manuscrits
Ms. Cpv 51, Wien, Österreichische Nationalbibliothek,
XIIe siècle, f. 73v-81v, Incipiut capitula in
musicam domni Willehelmi. I Proemium [...]
Ms. Cpv
787, Wien, Österreichische Nationalbibliothek, originaire de l'abbaye cistercienne de Baumgartenberg
(Perg, Austria), fin XIIe siècle, f. 53v-57v,
extraits
Ms. II 4141, Bruxelles, Bibliothèque royale,
origine allemande, XIVe siècle, f. 36v-37 Primae
ergo…
Ms. Lat. qu. 106, Berlin, Staatsbibliothek Preußischer
Kulturbesitz, origine allemande, XIe siècle (f.
157-169), et du XIIe siècle (f. 170 et suivants),
f. 157-169, extraits de la musica, divisée en
deux livres
Ms. 4° Mss. Math. 1, Kassel, Landesbibliothek
und Murhardsche Bibliothek der Stadt Kassel, origine
allemande, XIIe siècle, f. 19v, Versus Wilhemmi
abbatis. Ter terni [...] (Hermannus Contractus)
Ms.
Clm. 9921, München, Bayerische Staatsbibliothek,
origine allemande (Ottobeuren), daté 1160, f.
22v en marge, Primae ergo […]; Primam fistulam tante
longitudinis ac latitudinis [...]
Ms. Clm 14965 b,
München, Bayerische Staatsbibliothek, origine allemande, XIe-XIIe siècles, f.
31-32v, Primae ergo [...]
Ms. 18914, München,
München, Bayerische Staatsbibliothek, originaire de Tegernsee, v. 1050-1075, f. 41 &
41-42, figuram nostram cui theorema troporum vel cribrum
monochordi
Ms. Clm 19421, München, Bayerische Staatsbibliothek, origine allemande, fin
XIe siècle, f. 28rv
Ms. 334 Gud. Lat. 8°
(cat. 4641), Wolfenbüttel, Herzog-August-Bibliothek,
origine à St.-Ulrich et Afra, fin du XIIe siècle
(après 1151), f. 107v-108. Domnus Willihelmus,
prius emmeramensis ratisponae [...]
Ms. A 43, Bologna, Museo Civico
Ms. 92 1100 (olim Wolffheim), Rochester, Eastman
School of Music, Sibley Musical Library, origine bavaroise,
début XIIe siècle, f. 184-231, Othlochus.
Postquam donante Deo
Ms. 92 1200 (Admont 494), Rochester, Eastman
School of Music,
origine bavaroise ou autrichienne, XIIe siècle,
f. 33v, Primae ergo & 35rv
Éditions
GERBERT MARTIN (1720-1793), dans «Scriptores
ecclesiastici de musica sacra potissimum [3 v.]»,
St. Blasien 1784; Hildesheim, Olms 1967, (I) p. 154
(d'après un manuscrit de l'abbaye de St-blasien
détruit par un incendie) [musica, Édition
électronique TML / Université
d'Indiana]
MIGNE JACQUES-PAUL (1800-1875), Patrologiae cursus
completus. Serie latina [221 v.]. Petit Montrouge 1844-1855;
Turnhout 1966, (150), 1147-1178 [Mudica, Édition
électronique TML / Université
d'Indiana]
MÜLLER HANS, Die Musik Wilhelms von Hirschau.
Frankfurt a. M. 1863 [éd. et trad. allemande]
SACHS KLAUS-JÜRGEN, Mensura fistularum. Die
Mensurierung der Orgelpfeifen im Mittelalter. Dans «Schriftenreihe
der Walcker-Stiftung» (2-3), Stuttgart-Murrhardt
1970-1980, p. 84, 87, 92, 126
SMITS VAN WAESBERGHE JOSEPH, Aribonis de Musica.
Dans «Corpus Scriptorum de Musica» (2),
American Institute of Musicologie, Rome 1951, p. 42
SOWA HEINRICH, Zur Handschrift Clm 9921. Dans «Acta
Musicologica» (5) 1933, p. 111
Bibliographie
BÜTTNER HEINRICH, Abt Wilhelm und die Entwicklung
der Rechtsstellung der Reformklöster im 11. Jahrhundert.
Dans «Zeitschrift für Bayerische Landesgeschichte»
(35), München 1966, p. 321-338
DEASON WILLIAM DAVID, A taxonomic paradigm from Boethius
De divisione applied to the eight modes of music (thèse).
Ohio State University 1992
FELLERER KARL GUSTAV (*1902), Zum Musiktraktat des
Wilhelm von Hirsau. Dans «Festschrift Wilhelm
Fischer», Innsbruck 1956, p. 61-70
–, Untersuchungen
zur Musica des Wilhelm von Hirsau. Dans «Miscelánea
en homenaje a monseñor Higinio Anglés»,
Barcelona 1958-1961, (1) p. 239-252
FISCHER KURT VON, Eine wiederaufgefundene Theoretikerhandschrift
des späten 14. Jahr–hunderts. Dans «Schweizer
Beiträge zur Musikwissenschaft» (1) 1972,
p. 29-30
HEBBORN BARBARA, Die Dasia-Notation. Dans «Orpheus-Schriftenreihe
zu Grundfragen der Musik» (79), Bonn 1995,
p. 57
HUGLO MICHEL, Les tonaires. Inventaire, analyse,
comparaison. CNRS, Société Française
de Musicologie. Paris Heugel 1971, p. 281
IRTENKAUF WOLFGANG, Hirsau. Geschichte und Kultur.
Sigmaringen 1978
JAKOBS HERMANN, Die Hirsauer. Ihre Ausbreitung u.
Rechtsstellung im Zeitalter des Investiturtreites. Kölner
hist. Abhandlungen (4), Köln/Graz 1961
KORNMÜLLER UTTO, Die alten Musiktheoretiker.
Dans «Kirchenmusikalisches Jahrbuch» (1)
1886, p. 1-21; (2) 1887, p. 1-21; (4) 1889, p. 1-19;
(6) 1891, p. 1-28; (18) 1903, p. 1-28;
–, St. Wolfgang.
Zur Geschichte der Kirchenmusik in Deutschland um das
erste Jahrtausend. Dans «Kirchenmusikalisches
Jahrbuch» (9) 1894, p. 18
MARKOVITS MICHAEL, Das Tonsystem der abendländischen
Musik im frühen Mittelalter. Dans «Publikationen
der Schweizerischen Musikforschenden Gesellschaft»
(II/30), Bern-Stuttgart 1977, p. 17, 26, 30, 32, 36,
47, 56, 76, 78, 84, 88, 94
MÜLLER HANS, Die Musik Wilhelms von Hirsau.
1883
PESCE DOLORES, The Affinities and Medieval Transposition.
Bloomington-Indianapolis 1987, p. 28
–, B-Flat: Transposition
or Transformation? Dans «The Journal of Musicology»
(4) 1985, p. 346
PFAFF MAURUS, Abt Wilhelm von Hirsau. Dans «Erbe
und Auftrag» (48) 1972, p. 83-94
SCHMID KARL, Kloster Hirsau und seine Stifter. Freiburg
1959
Vita Beati Willihelmi Abbatis Hirsaugiensis Abbatis.
Monumenta Germanicae historica inde A.C. 500 usque ad
1500, scriptores (12), p. 209-225
WOLF JOHANNES, Geschichte der Mensural-Notation von
1250-1460. Leipzig 1904, Hildesheim-Wiesbaden 1965,
p. 1.