bandeau_szymanowsk musicologie 840

Actualité . Biographies . Encyclopédie . Études . Documents . Livres . Cédés . Petites annonces . Agenda . Abonnement au bulletin . Analyses musicales . Recherche + annuaire . Contacts . Soutenir
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Finé Oronce
1494-1555

Oronce Fine, Oronteus Finæus, Oronce Fineo, Orontius Finaeus Delphinatus.

Né le 20 décembre 1494 à Briançon,

Mathématicien, cartographe, astrologue.

Le grand-père d’Oronce Finé était médecin. Il a écrit un texte sur la peste que son petit-fils édita. Son père, François Finé était également médecin, qui étudia certainement à l’université de Paris en 1472-1473, et exerça à Briançon.

Oronce Finé fut d’abord élevé à Briançon. À la mort de son père, il fut envoyé à Paris où il a été recueilli par Antoine Silvestre, régent au Collège de Navarre, après l’avoir été au collège de Montaigu.

Finé étudia à l’Université de Paris, au Collège de Navarre, où il enseigna à partir de 1516, puis passa au collège de Maître Gervais, lui aussi dépendant de l’université de Paris.

Il est d’abord correcteur dans l’imprimerie et participe à l’édition, en 1515, de la Theoricae novae planetarum, id est septem errantium syderum de Georg Peurbach.

Il a passé un certain temps en prison en 1518 avant d’obtenir son diplôme de médecin en 1522, puis à nouveau en 1524. Peut-être en raison de son opposition du concordat imposé à l’université par François 1er. En 1524, il aurait construit un cadran solaire en ivoire.

En 1525, il est l’auteur de la première carte de France imprimée.

En 1526, il publia son premier livre, Aequatorium planetarum vnico instrumente comprehensum, traité d’astronomique sur un instrument, l’équatorium (équatoire), permettant de connaître les positions des planètes selon le système de Ptolémée.

Astrolabe et équatorium des années 1450-1500, Museé d'histoire des sciences, Oxford.

Oronce Finé, L'art et manière de trouver certainement la longitude de tous lieux sur la Terre par le cours et mouvement de la Lune et La composition et usage d'un singulier méthéoroscope géographique. 1543 (BnF).

Il aurait participé, comme mathématicien, au plan de fortification de Milan.

En 1531, il adressa au roi François 1er une Epistre exhortative touchant la perfection et commodite des ars liberaulx mathematiques. On ne sait pas le rôle qu’à joué ce poème, mais il est nommé lecteur royal à la chaire de mathématiques au tout nouveau Collège Royal, fondé en 1530, également connu sous le nom de Collegium Trilinguae (Collège des trois langues), il existe toujours sous le nom de Collège de France.

La même année, il fut l’auteur d’une projection géométrique avec laquelle il dessina une carte du monde (ou apparaît pour la première fois le nom Terra Australis).

En 1532, il publia ses Protomathésis, cours de mathématiques élémentaires pures et appliquées, une suite de quatre traités encyclopédiques sur l’arithmétique, la cosmographie, la géométrie et la gnomonique.

Il construisit différents instruments de mathématiques et d’astronomie. Il contribua à la réalisation de l’horloge astronomique et planétaire actuellement conservée à la Bibliothèque Sainte-Geneviève de Paris.

En 1553, il exécuta une horloge pour le cardinal de Lorraine.

Il fréquenta Agrippa de Nettesheim (1486-1535).

Il prétendit aussi avoir la solution rigoureuse de la quadrature du cercle (il est sévèrement critiqué par Nunez et Joannes Buteo).

Voir : Agrippa de Nettesheim (1486-1535)

Écrits relatifs à la musique

Tres breve et familière introduction pour entendre et apprendre par soy mesmes à jouer toutes les chansons reduictes en la tablature du lutz, avec la manière d'accorder de dict lutz [...]Tres breve et familière introduction. Paris, Pierre Attaingnant 1529 (1 exemplaire conservé : D: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz)

Epithoma musice instrumentalis ad omni modam hemispherii seu luthine et theoricam et practicam per Orontium Fineum delphinatem studiose collectum Epithoma musice intrumentalis.

Autres écrits

Epistre exhortative, touchant la perfection et commodite des ars liberaulx mathematiques, compose soubz le nom et tiltre de la tres antienne et noble princesse dame Philosophie... Imprimee a Paris, par Pierre Leber avec conge et privilege pour ung an. M.D.XXXI, le VIII de janvier. Pierre Leber, 1531.

Orontii Finei Delphinatis, Liberalivm Disciplinarvm Professoris Regii, Protomathesis : opus varium, ac scitu non minus utile quàm iucundum ; cuius index universalis, in versa pagina. Paris, Morrhius & Petrus, 1532

Orontii Finei Delphinatis, regii mathematicarum professoris, de mundi sphæra, sive cosmographia, primáve astronomiæ parte. Libri V. Ab ipso authore recogniti, aucti, ac prorsus renovati : seorsumque in studiosorum gratiam absque commentariis recenter impressi. Ex officina Simonis Colinaei 1532.

Illustrations de La théorique des cieux et sept planetes avec leurs mouvemens, orbes et disposition. Paris 1557.

Quadrans astrolabicus, omnibus Europae regionibus inserviens. Ex recenti & emendata ipsius authoris recognitione in ampliorem. ac longè fideliorem redactus descriptionem. Paris, Simon de Colines, 1534.

Sphaera Mundi, sive cosmographia quinque libris recens auctis & eme[n]datis absoluta : in qua tum prima astronomiae pars, cum geographie, ac hydrographie, rudimenta pertracta[n]tur Simon de Colines, 1542 ; apud Michaëlem Vascosanum, Lutetiae parisiorum 1551.

Quadratura circuli, tamdem inventa & clarissimè demonstrata. De circuli mensura, & ratione circumferentiae ad diametrum, demonstrationes duae. De multangularum omnium & regularium figurarum descriptine, liber hactenus desideratus. De invenienda longitudinis locorum differentia, aliter quàm per lunares eclipses, etiam dato quovis tempore, liber admodum singularis. Planisphaerium geographicum, quo tum longitudinis atque latitudinis differentiae, tum directae locorum deprehenduntur elongationes. apud Simonem Colinaeum, Paris 1544.

De rebus mathematicis, hactenus desideratis, libri IIII. Quibus inter caetera, circuli quadratura centum modis, & suprà, per eundem Orontium recenter excogitatis, demonstratur. Paris, Michel Vascosan, 1556.

De universali Quadrante, sinuumve organo:quo tum geometrici, tum omnes astronomici canones, ex quatuor sinuum rectorum proportione pendentes, mira facilitate pertractantur, liber singularis. ex officina Reginaldi Calderii, & Claudii eius filii [R. & C. Chaudiere], 1550.

Orontii Finaei ... in eos quos de mundi sphaera conscripsit libros, ac in planetarum theoricas, canonum astronomicorum libri II. Apud Michaelem Vascosaum, Lutetiae 1553.

De re & praxi geometrica, Libri tres, figuris & demonstrationbus illustrati. Vbi de Quadrato geometrico, & virgis feu baculis mensoriis, necnon aliis, cum mathematicis, tum mechanicis. Lutetiae, apud Aegidium Gourbinum, 1556.

De solaribus horologiis & quadrantibus libri quatuor. Paris, Cavellat, 1560. [Illustrations]

Bibliographie

NUNES PEDRO (1502-1579), Opera, quae complectuntur primùm duos libros. Basileae, Sebastianum Henricpetri 1592.

GALLOIS LUCIEN LOUIS JOSEPH (1857-1941), De Orontio Finaeo, gallico geographo. E. Leroux, Paris 1890.

—, Les Géographes allemands de la Renaissance. Leroux, Paris 1890 ; Meridian, Amsterdam 1963.

Langlois Charles-Victor, Étude sur deux cartes d'Oronce Fine de 1531 à 1536, dans « Journal de la Société des américanistes » (v. 14) 1922, p. 83-97.

Thomé de Maisonneufve Paul (1862-1946), Un manuscrit briançonnais à enluminures du xve siècle, le Matutinaire des frères Fine... Notes sur la famille d'Oronce Fine. Imprimerie F. Allier père et fils, Grenoble 1924 (Extrait de la « Petite revue des bibliophiles dauphinois » (2e série, no 5).

Dictionary of Scientific Biography. New York 1970-1990.

Oronce Fine et son horloge planétaire : - science et astrologie au xvie siècle. catalogue d'exposition (22 novembre au 22 décembre 1971), Bibliothèque Sainte-Geneviève, Paris 1971.

ROSS RICHARD P., Oronce Fine's De sinibus libri II: the first printed trigonometric treatise of the French Renaissance. Dans « Isis » (66, 233) 1975, p. 379-386

–, Oronce Fine's De speculo ustorio: a heretofore ignored early French Renaissance printed treatise on mathematical optics. Dans « Historia Mathematica » (3) 1976, p. 63-70.

MAIERU LUIGI, Le problème du merveilleux chez Oronce Finé, Girolamo Cardano et Jacques Peletier. Dans « Bolletino di Storia delle Scienze Matematiche » (4, 1) 1984, p. 141-170 [en Italien]

AKED CHARLES K., Biography of Oronce Fine. Dans P. I. Drinkwater (éditeur), « Oronce Fine's first book of solar horology », Shipston-on-Stour 1990.

Romano Antonella, Le statut des mathématiques à la Renaissance : (biographie d'Oronce Fine et étude de son œuvre), Paris, EHESS, Cente Alexandes Koyré, s.d. (v. 1997 ?)

Marr Alexander, The Worlds of Oronce Fine : Mathematics, Instruments and Print in Renaissance France. Shaun Tyas, Ronington 2009.

 Jean-Marc Warszawski
Dictionnaire des écrits relatifs à la musique
Novembre 1995-24 février 2023

rect biorect actu rect texterect encyclo


logo_grisÀ propos - contact |  S'abonner au bulletinBiographies de musiciens Encyclopédie musicaleArticles et études | La petite bibliothèque | Analyses musicales | Nouveaux livres | Nouveaux disques | Agenda | Petites annonces | Téléchargements | Presse internationale | Colloques & conférences | Collaborations éditoriales | Soutenir musicologie.org.

Musicologie.org, 56 rue de la Fédération, 93100 Montreuil. ☎ 06 06 61 73 41.

ISNN 2269-9910.

Mardi 3 Octobre, 2023